ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΛΑΘΗ

Υπάρχουν φορές που σχετικά με ορισμένες καταστάσεις που βιώνουμε υποκύπτουμε σε γνωστικά λάθη, δηλαδή λάθη στον τρόπο που σκεπτόμαστε και συνάγουμε συμπεράσματα Ο λανθασμένος τρόπος σκέψης αλλοιώνει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα ερεθίσματα γύρω μας και επομένως την αντίδρασή μας σε αυτά. Έτσι, καταλήγουμε να εσωτερικεύουμε αρνητικές σκέψεις και να τις διαιωνίζουμε, επηρεάζοντας άμεσα την καθημερινότητά μας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Συνήθως, μόνο αφού βγούμε από μία κατάσταση είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τα λάθη στα οποία υποπέσαμε και εκπλησσόμαστε που επιτρέψαμε στον εαυτό μας να επηρεαστεί.

Τα γνωστικά λάθη που κάνουμε συνήθως, σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Μπερνς, είναι τα εξής:

1. 
   
   Η ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΣΚΕΨΗ. Βλέπουμε τα πράγματα σαν άσπρα ή μαύρα, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις. Όλα είναι είτε "απαίσια" είτε "εξαίσια" και αν ό,τι κάνουμε απέχει ελάχιστα από το τέλειο, τότε είναι απόλυτα αποτυχημένο.


2. 
   
   Η ΥΠΕΡΓΕΝΙΚΕΥΣΗ. Βλέπουμε ένα αρνητικό γεγονός σαν ένα ατελείωτο σενάριο μείωσης ή αποτυχίας.


3. 
   
   ΤΟ ΝΟΗΤΙΚΟ ΦΙΛΤΡΟ. Επιλέγουμε μια αρνητική λεπτομέρεια και εστιάζουμε αποκλειστικά σε αυτήν, οπότε καταλήγουμε στην αίσθηση πως όλη η κατάσταση είναι αρνητική. Η στάση αυτή θυμίζει μια σταγόνα μελάνι που χρωματίζει όλο το νερό ενός ποτηριού.


4. 
   
   Η ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΟΥ ΘΕΤΙΚΟΥ. Απορρίπτουμε τις θετικές εμπειρίες, επιμένοντας πως δεν έχουν σημασία για διάφορους λόγους. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούμε κάποιες αρνητικές πεποιθήσεις που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις καταστάσεις που βιώνουμε καθημερινά.


5. 
   
   ΤΑ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. Προτρέχουμε αυθαίρετα στην εξαγωγή αρνητικών συμπερασμάτων, ακόμη κι όταν αυτά δεν επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα. (α) Το διάβασμα της σκέψης. Συμπεραίνουμε αυθαίρετα πως κάποιος είναι εχθρικός απέναντί μας, χωρίς να ελέγχουμε αν αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. (β) Το λάθος του να προλέγουμε το μέλλον. Περιμένουμε μια αρνητική εξέλιξη στο μέλλον και νιώθουμε σίγουροι ότι η πρόβλεψή μας θα επαληθευτεί.


6. 
   
   Η ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Ή ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ. Μεγεθύνουμε τη διάσταση των πραγμάτων ή τη σμικρύνουμε αδικαιολόγητα, ώστε τα πάντα να φαίνονται μηδαμινά. Ονομάζεται επίσης "η παγίδα με τα κιάλια".


7. 
   
   Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ. Πιστεύουμε πως τα αρνητικά μας συναισθήματα αντικατοπτρίζουν απαραίτητα και την πραγματικότητα. "Αισθάνομαι έτσι, συνεπώς έτσι θα πρέπει να είναι τα πράγματα"


8. 
   
   ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ "ΠΡΕΠΕΙ". Προσπαθούμε να περάσουμε τις επιθυμίες μας ή τη συμπεριφορά των άλλων από το κρεβάτι του Προκρούστη, υποτάσσοντάς τα σε "πρέπει" ή "δεν πρέπει". Οι συναισθηματικές συνέπειες τέτοιων γνωστικών λαθών είναι να νιώθουμε ντροπή και ενοχή για τον εαυτό μας, θυμό και πικρία για τους άλλους, ανάλογα με το πού κατευθύνουμε αυτά τα "πρέπει".


9. 
   
   Η ΕΤΙΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΑ (Ή Ο ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ). Πρόκειται για μια μορφή ακραίας υπεργενίκευσης, όπου ένα λάθος ή μια αδυναμία μας μας μεταφέρει από το "έχω" στο "είμαι". Έτσι, αντί να σκεφτούμε "έχω κάνει λάθος", σκεφτόμαστε "είμαι ένα λάθος". Όταν η συμπεριφορά κάποιου μας απογοητεύει, του κολλάμε μια αυθαίρετη ετικέτα, χαρακτηρίζοντάς τον γενικότερα, π.χ. "είναι ένα τέρας". Η ανακρίβεια είναι το γνωστικό εκείνο λάθος όταν περιγράφουμε ένα γεγονός με εκφράσεις ανακριβείς ή συναισθηματικά φορτισμένες


10. 
    
    Η ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ. Βλέπουμε τον εαυτό μας σαν την αιτία κάποιου αρνητικού εξωτερικού γεγονότος, για το οποίο όμως δεν ευθυνόμαστε εμείς.